باشگاه خبری فراساحل: دیگر صبر و طاقت همه تمام شده بود. حتی مشاوران برجسته خارجی به این "یقین" رسیده بودند که در بستر آب‌های عمیق ایران در دریای خزر، خبری از منابع نفت و گاز نیست. این در حالی بود که در مدیران و مسئولین داخلی نیز بارقه‌ای از امید برای ادامه تلاش‌ها وجود نداشت؛ تلاشی که مدارک و شواهد چند سال تلاش و فعالیت‌هایی که طی چند دهه گذشته انجام شده بود، نشان می‌داد که بی نتیجه و بیهوده است و به همین علت دیگر منطقی برای ادامه فعالیت‌ها و صرف هزینه‌های سنگین حفاری، پشتیبانی دریایی و هوایی و  ... وجود نداشت؛ همه اینها مقدمه‌ای برای اعمال فشار به علی اصولی، مدیر عامل شرکت نفت خزر شده بود، كه مدیریت اكتشافات و توسعه نفت و گاز در دریای خزر را بر عهده دارد. کسی که صرفنظر از همه فشارهای شدیدی که برای متوقف نمودن فعالیت‌های اکتشافی تحمل می‌کرد، احساس می‌کرد که به خط پایان نزدیک است و نباید نتیجه سالها هزینه و تلاش را به این راحتی کنار بگذارد. اما او در برابر فشارهای سنگین مقامات و مسئولین پشتوانه‌ای نداشت. فشاری که از آنها خاطراتی دارد که قابلیت انتشار ندارد!

به همین علت پناهگاه واقعی خود را در برابر فشارها و تهدیدها، توسل به امام رضا (ع) و خداوند متعال می‌بیند و برای رهایی از این فشارها به مشهد مقدس سفر می‌کند تا ضامن آهو اینبار ضامن سال‌ها تلاش و آبروی او و پرسنل شرکت نفت خزر شود؛ چرا که اگر این فعالیت‌ها به نتیجه نمی‌رسید، مدعیان بسیاری وجود داشتند که با نادیده گرفتن این زحمات، بهانه‌ای برای تخریب داشته باشند! اما به لطف خدا این روزهای تلخ هیچوقت برای مدیر عامل نفت خزر اتفاق نمی‌افتد و سرانجام آن لحظه‌ای که او و همکارانش طی چند سال گذشته آن را در ذهن خود تجسم می‌کردند، فرا می‌رسد. اصولی در شب عاشورا مشغول عزاداری برای سرور و سالار شهیدان بود که خبر اکتشاف اولین میدان گازی ایران در دریای خزر را به او تلفنی اطلاع می‌دهند! اما او نمی‌دانست در شرایطی که غم و غصه واقعه عاشورا، وجودش را فرا گرفته بود باید از شنیدن این خبر خوشحال شود یا نه. "بهت" وجودش را گرفته بود و فقط خدا می‌داند که او در آن شب چه حال و هوایی را تجربه ‌می‌کرد! با علی اصولی در مورد موضوعات گوناگونی به گفتگو نشستیم و او خیلی صمیمانه به همراه مهندس مصطفی بوجاری، رئیس مهندسی و ساخت شرکت نفت خزر، به سوالات ما پاسخ داد. در این مصاحبه هر چند سوالات بسیاری پرسیدیم ولی به دلیل محدودیت فضا و اجتناب از بیان مسائل تکراری در خصوص نحوه اکتشاف، مشکلات، پیشینه فعالیت‌های انجام شده و ... به ناچار از 10 هزار کلمه رد و بدل شده در این مصاحبه، بیشتر بر روی نقش کلیدی این اکتشاف در آینده صنعت فراساحل متمرکز شدیم. مصاحبه‌ای که امیدواریم مورد توجه خوانندگان محترم نشریه قرار بگیرد.

عقل و علم در خزر به بن بست رسیده بود

«در شروع کار، تداوم فعالیت‌ها، مراحل اجرایی با چنان مشکلات، چالش‌ها و بن بست‌هایی مواجه می‌شدیم که وقتی به آنها فکر می‌کنم وجودم به لرزه در می‌آید. به همین علت معتقدم كشف این مخزن، فقط معجزه الهی و توسل به ائمه اطهار، بویژه امام رضا(ع)‌ بود». مدیر عامل نفت خزر در شروع اظهارات خود با اشاره به اینکه عقل و علم کارشناسان داخلی و خارجی در خزر به بن بست رسیده بود، می‌گوید: كشف گاز در خزر، در شرایطی كه همگان در داخل و حتی متخصصان برجسته بین المللی درباره نبود ذخایر فسیلی در آب‌های سرزمینی کشورمان اصرار داشتند، یک معجزه الهی است و اگر این عنایت معنوی وجود نداشت ما به نقطه فعلی نمی‌رسیدیم. اصولی با اشاره به اینکه این همه ماجرا نیست، می‌افزاید: اکتشاف اخیر که از سوی وزیر محترم نفت، میدان سردار جنگل نامیده شد آنقدر مهم و حساس می‌باشد که می‌توان آنرا از زوایای مختلفی مورد نقد و بررسی قرار دارد چرا که با این اکتشاف، آنهم در آب‌های عمیق خزر و در شرایطی که صنعت نفت جمهوری اسلامی ایران با شدیدترین تحریم‌ها مواجه می‌باشد و با محدودیت‌های بسیاری در زمینه دستیابی به تکنولوژی‌های نوین دنیا برای فعالیت در آب‌های عمیق مواجه بوده، به دنیا ثابت کرد که عقل و اراده ایرانی را نمی‌توان تحریم نمود.

وی تصریح می‌کند: کارشناسان و شرکت‌های خارجی باور نمی‌کردند جمهوری اسلامی ایران در شرایطی كه تحت فشار و محدودیت همه ‌جانبه بین‌المللی قرار دارد و در شرایطی كه هیچ تجربه‌ای از آب‌های عمیق ندارد و دریای خزر نیز محدودیت‌های فیزیكی و جغرافیایی خود را اضافه بر محدودیت‌های سیاسی، تكنولوژیکی و امنیتی به رخ كشیده است، بتواند به این مهم دست یابد. مدیر عامل شرکت نفت خزر در خصوص دلایل این ناباوری می‌گوید: تلاش برای اکتشاف منابع هیدروکربوری در دریای خزر قدمتی تاریخی دارد؛ شرکت‌های خارجی بسیاری در طول دهه‌های گذشته اقدام به جستجوی منابع هیدروکربوری در این دریا نموده‌اند ولی این تلاش‌ها هیچوقت به نتیجه نرسید. بعد از انقلاب و مخصوصا پس از سقوط اتحاد جماهیر شوروی سابق نیز، تلاش‌های بسیاری صورت گرفت ولی این تلاش‌ها هم به نتیجه نرسید. اصولی که مدیریت اكتشافات و توسعه نفت و گاز در دریای خزر را بر عهده دارد با اشاره به اینکه در دور جدید فعالیت‌های اکتشافی که از سال 1377 شروع گردید، اینبار شرکت نفت خزر به سراغ آب‌هایی به عمق 500 تا 800 متر می‌رود، می‌افزاید: ما دو سه سال بعد از اینکه به این نتیجه رسیدیم که ساختارهای نفت و گاز خزر، در اعماق 500 الی 800 متری قرار دارد برای تکمیل این مطالعات نیاز به استفاده از یک سکوی نیمه شناور برای شروع حفاری‌های اکتشافی داشتیم و به همین علت شروع به مطالعات اولیه برای تهیه یک سکوی نیمه شناور نمودیم.

وی در ادامه اظهارات خود با اشاره به اینکه مباحاث بسیاری در میان مقامات و مسئولین در خصوص اجاره موقت یا ساخت یک سکوی حفاری نیمه شناور در جریان بوده، می‌افزاید: در ابتدا و به دلیل نگرانی از احتمال عدم موفقیت در دستیابی به منابع نفت و گاز، آنهم با توجه به سرمایه‌گذاری‌ها و تجربیات گذشته، حدود 2 سال زمان صرف مطالعه عمیق امکان اجاره یک سکوی نیمه شناور از کشورهایی مثل نروژ یا سنگاپور گردید ولی به دلیل بسته بودن دریای خزر و عدم وجود عرض مناسب انتقال یک سکوی غول پیکر، از عرض کانال ولگادن به دریای خزر که تنها مجرای ورودی از سمت روسیه به دریای خزر می‌باشد و در بیشتر اوقات سال یخ زده می‌باشد و به دلیل دیگر مشکلاتی که استفاده از یک سکوی اجاره‌ای می‌توانست برای ما بوجود بیاورد، در نهایت تصمیم به ساخت یک سکوی نیمه شناور در داخل کشور گرفته شد. اصولی با اشاره به اینکه شرکت صدرا با مشارکت یک شرکت سوئدی برنده مناقصه ساخت سکوی نیمه شناور مورد نیاز می‌شود، تصریح می‌کند: خوشبختانه قبل از شروع ساخت سکوی نیمه شناور امیر کبیر، بسترهای خوبی در شرکت صدرا ایجاد شده بود و با فعالیت‌هایی که این شرکت در زمینه ساخت جک آپ ایران خزر و شناورهای ایران بهشر و ایران کسما انجام داده بود، از تجربه و توان خوبی برای ساخت سکوهای آب عمیق برخوردار شده بود که در نتیجه همین تجارب در نهایت سه شناور کاسپین 1، 2 و3  و سکوی نیمه شناور امیر کبیر توسط این شرکت ساخته می‌شود و در مدار عملیاتی قرار می‌گیرد.

سکوی امیر کبیر؛ مروارید گرانبهای ایران در خزر

سکوی امیر کبیر هر چند بعنوان ریگ حفاری مورد نیاز ایران در دریای خزر سرانجام با فراز و نشیب‌هایی،  تحویل شرکت حفاری شمال بعنوان پیمانکار عملیات حفاری و بهره‌داری از سکو می‌شود ولی آنطور که  مهندس اصولی می‌گوید، فعالیت با یک سکوی 14 هزار تنی که از 89 سیستم پیشرفته و هزاران سنسور و تجهیزات خاص تشکیل شده، آنهم درحالیکه شرکت‌های خارجی حاضر به تامین تجهیزات و قطعات یدکی و آموزش راهبری سکو نبودند، در همان ابتدا مشکلات بزرگی را پیش روی ما قرار داده بود. وی تصریح کرد: ما در شرایطی می‌خواستیم با یک سکوی ساخت داخل اقدام به حفاری در آب‌های عمیق دریای خزر نمائیم که شرکت‌های خارجی با رفتارشان نشان داده بودند که کمکی به ما در زمینه تامین تجهیزات و قطعات یدکی مورد نیاز نمی‌کنند. این در حالی بود که برخی از تجهیزات و قطعات خریداری شده نیز به دلیل عدم استفاده از آنها طی چند سال پس از خرید، بلا استفاده شده بودند و برخی تجهیزات حساس نیز قفل امنیتی داشتند و برای فعالیت در یک بازه زمانی محدود از سوی سازندگان آنها تنظیم شده بودند.

مدیر عامل شرکت نفت خزر با اشاره به نگرانی‌هایی که برای شروع فعالیت‌ در چنین شرایطی آنهم با توجه به اینکه هیچ تجربه‌ای در زمینه  مدیریت و فعالیت یک سکوی غول پیکر در آب‌های عمیق در کشور وجود نداشت، تصریح می‌کند: هر چند در شروع کار هیچ تجربه‌ای در کشور در زمینه مدیریت سکوهای نیمه شناور وجود نداشت و با سختی‌های بسیاری برای راه اندازی و عملیاتی نمودن سکوی امیر کبیر مواجه بودیم، ولی طی دو سال گذشته تجربیات بسیار خوبی بدست آورده‌ایم و امروز ایرانی‌ها دانش و توان مدیریتی لازم را برای اداره امور یک سکوی نیمه شناور دارا می‌باشند. وی با اشاره به اینکه در دریای خزر 46 ساختار بالقوه از میادین نفت و گاز وجود دارد که با اکتشاف میدان سردار جنگل، هنوز 45 میدان دیگر جهت فعالیت باقی مانده است، ادامه داد: وقتی ذخایر هیدروكربوری پتانسیل هستند به آنها ساختار گفته می‌شود و در صورت كشف مخزن نام می‌گیرد. اکتشاف اخیر به نظر ما یك مخزن است، ولی دریای خزر 45 ساختار دیگر دارد كه می‌تواند قابلیت تبدیل شدن به مخزن را داشته باشد و همین امر نیاز کشور به ساخت و بهره برداری از انواع جدیدی از سکوهای فراساحلی نظیر Tension Leg Platform، SPAR، Compliant Tower و همچنین انواع گوناگونی از شناورهای مجهز به سیستم Dynamic Positioning و شناورهای بهره برداری نظیر FPSO را بسته به ذخیره نفتی یا گازی میدان ضروری می‌سازد.

اکتشافات خزر و آینده صنعت فراساحل ایران

هر چند در حال حاضر تمام تمرکز صنعت نفت و گاز ایران بر توسعه هر چه سریعتر میادین مشترک موجود در خلیج فارس (مخصوصا میدان گازی پارس جنوبی) متمرکز شده و تمام ظرفیت پیمانکاران ایرانی در صنعت فراساحل برای بهره برداری از بخش ایرانی این میدان مشترک ساماندهی شده است ولی آنطور که مدیر عامل شرکت نفت خزر می‌گوید، نباید فعالیت‌های در دست اجرا در پارس جنوبی، بهانه‌ای برای کم توجهی به منافع ملی کشور در دریای خزر گردد. وی توجه به صنعت فراساحل دریای خزر را از زاویای گوناگونی حائز اهمیت بسیار می‌داند و می‌گوید: به نظر بنده و بسیاری از کارشناسان اکتشاف اخیر دریای خزر سبب می‌شود که بلوغ صنعت فراساحل ایران در دریای خزر رقم بخورد؛ به همین علت لازم است تا صنعت نفت کشور و خصوصا شرکت‌های پیمانکار فعال در این صنعت نظیر تاسیسات دریایی و شرکت‌های تابعه آن که در پی توسعه فعالیت‌های خود می‌باشند، از اهمیت حضور در صنعت فراساحل دریای خزر غافل نشوند. اصولی با ابراز رضایت از اینکه بعد از موفقیت اخیر شرکت نفت خزر در کشف میدان سردار جنگل، بسیاری از شرکت‌های ایرانی برای کمک به توسعه این میدان اعلام آمادگی کرده‌اند، می‌افزاید: هر چند به دلایلی نظیر وجود منابع بسیار در آب‌های نسبتا کم عمق خلیج فارس، سهولت فعالیت در آن و عدم وجود زمینه لازم برای فعالیت در آب‌های عمیق خزر، بیشتر توان صنعت نفت و شرکت‌های پیمانکاری در آب‌های جنوبی کشور متمرکز شده، ولی با اکتشاف اخیر و با مشاهده اشتیاق شدید شرکت‌های داخلی برای حضور در صنعت فراساحل دریای خزر و نیازهای فنی، مهندسی و تکنولوژیکی خاص دریای خزر که فعالیت در این منطقه را با دشواری خاصی توام نموده است می‌توان گفت که آینده صنعت فراساحل ایران در دریای خزر رقم خواهد خورد.

بنابر اظهارات اصولی نیاز صنعت فراساحل به ساخت انواع گوناگونی از ربات‌های ROV، سازه‌های فراساحلی گوناگون، شناورهای پیشرفته، عرق ملی و اراده قوی ایرانیان برای دستیابی به آخرین دستاوردهای علمی مخصوصا در حوزه صنعت فراساحل، تلاش برای غلبه بر موانع و مشکلات بهره برداری از ثروت عمومی کشور در دریای خزر و همچنین چشم انداز ایجاد 100 هزار شغل مستقیم و غیر مستقیم طی 10 سال آینده در صورت سرمایه‌گذاری مناسب برای توسعه و بهره برداری از این میادین، تمایل بخش خصوصی به مشارکت در توسعه و صنعتی نمودن مناطق شمالی در کنار جاذبه‌های توریستی آن، اختصاص یک زمین بزرگ برای ساخت یک پایگاه پشتیبانی به منظور ساخت شناورها و تجهیزات مورد نیاز در شهرستان رودسر توسط وزیر محترم نفت و ... ، نشانه‌هایی هستند که آینده روشن و درخشانی را برای یک حضور قدرتمند در صنعت فراساحل دریای خزر نوید می‌دهند. نشانه‌هایی که به تمام شرکت‌های بزرگ بین المللی فعال در این صنعت نیز صریحا پیغام می‌دهند که شرکت‌های پیمانکار ایرانی حرف‌های بسیاری برای گفتن در صنعت فراساحل حتی در حوزه آب‌های بسیار عمیق دارند و هیچ شرایطی، حتی سخت‌ترین تحریم‌ها نیز نمی‌توانند مانع از دستیابی ایرانی‌ها به خواست و اهداف آنان شود.

جامعه رسانه‌ای و ضرورت توجه بیشتر به تحولات صنعت فراساحل

اکتشاف میدان سردار جنگل در عمق آب‌های تاریک دریای خزر، آنهم در شرایط تحریم و نبود هیچ تجربه و تخصصی در زمینه حفاری در آب‌های عمیق آنقدر بزرگ و حائز اهمیت است که می‌توان آنرا بزرگترین رویداد صنعت نفت کشور در 103 سالی که از عمر این صنعت در ایران می‌گذرد، لقب نهاد ولی در کنار تمام دستاوردهای درخشان و غرور آفرین شرکت نفت خزر و شرکت حفاری شمال در این زمینه، آنچه مایه تاسف و دلخوری شدید می‌باشد این است که رسانه‌های بین المللی خیلی بهتر و بیشتر از رسانه‌های داخلی اقدام به انعکاس این خبر نمودند و صدها گزارش و تحلیل در باب آن منتشر نمودند.

اما در داخل به جز چند رسانه، بقیه به سادگی از کنار این دستاورد بزرگ ملی عبور کردند و فقط به انتشار خبری ساده از آن اقدام نمودند! این در حالی است که در بطن این اکتشاف، موضوعات بسیاری برای بررسی و رسیدگی وجود دارد؛ موضوعاتی مثل اینکه، این اکتشاف چه تاثیری بر آینده صنعت فراساحل کشور خواهد داشت؟ آیا شرکت‌های داخلی که تجربه فعالیت در آب‌های عمیق را ندارند و بیشتر توانمندی آنها محدود به آب‌های کم عمق خلیج فارس است، می‌توانند اقدام به توسعه میادین نفت و گاز در آب‌های عمیق دریای خزر نمایند؟ این اکتشاف چه میزان اشتغال در شمال کشور ایجاد می‌کند و آیا می‌تواند زمینه‌ای برای تبدیل شدن مناطق شمالی کشور به یک منطقه صنعتی، در کنار جذابیت‌های توریستی بوجود آورد؟ آیا مراکز علمی و صنعتی کشور می‌توانند تکنولوژی‌های مورد نیاز برای فعالیت در آب‌های عمیق را تهیه و تامین نمایند؟ اکتشاف خزر چه نقشی در ارتقای جایگاه منطقه‌ای و جهانی ایران در بازار جهانی انرژی ایفا خواهد نمود؟

چه تاثیری در اقتصاد و اشتغال آفرینی خواهد داشت و دهها سوال دیگر همگی از موضوعاتی هستند که می‌توانند منجر به تهیه گزارش‌های بسیار جالب و جذابی در خصوص دستاوردهای درخشان شرکت‌های ایرانی در صنعت فراساحل گردد و نهایتا زمینه مناسبی را برای جلب حمایت‌های مورد نیاز برای توسعه هر چه سریعتر این صنعت در شمال و جنوب کشور را بوجود بیاورد. در همین راستا نشریه ساحل انرژی در راستای رسالت خود برای انعکاس دستاوردهای درخشان شرکت‌های پیمانکار ایرانی نظیر تاسیسات دریایی و شرکت‌های تابعه آن در صنعت فراساحل، تلاش می‌نماید تا در شماره‌های آینده نیز از زوایای گوناگون اقدام به بررسی نقش اکتشاف اخیر خزر در آینده صنعت فراساحل جمهوری اسلامی ایران نماید. امید است با توجه به دلایلی که در بالا بدان اشاره گردید، نشریات تخصصی داخلی در حوزه انرژی نیز توجه به بیشتری به انعکاس اخبار و گزارش‌های مرتبط با صنعت فراساحل کشور نمایند؛ صنعتی که در حال حاضر به خط مقدم کشور در مبارزه با تحریم‌ها در صنعت نفت تبدیل شده است.